یکی از اصلی ترین و متداول ترین روش های بررسی نمونه های بافتی و باکتری ها رنگ آمیزی آن ها می باشد. این روش در آزمایشگاه های زیست شناسی و میکروبیولوژی بسیار پرکاربرد است. استفاده از محلول های رنگ آمیزی باعث افتراق بین اجزای مختلف یک نمونه و یا سلول شده و به بررسی دقیق تر آن کمک می نماید. به بیان ساده تر، هر کدام از این رنگ ها ممکن است بخش خاصی از سلول را رنگ کنند در نتیجه در صورت بررسی سلول ها با میکروسکوپ، میتواند بین بخش های مختلف آن تمایز قائل شد. امروزه با روی کار آمدن کیت های آماده مصرف محلول های رنگ آمیزی دقت و سرعت در رنگ آمیزی نمونه ها بیشتر شده است.
تقسیم بندی رنگ ها
محلول های رنگ آمیزی از نمک های مواد شیمیایی مختلف که دارای بار منفی و مثبت هستند، تشکیل شده اند. اساس کار این محلول ها میل ترکیبی آن ها با اجزاء یاخته(سلول) و ایجاد پیوند با ساختمان آن است که باعث رنگ آمیزی می شود. رنگ ها براساس میزان رنگ دوستی اجزاء یاخته مانند سیتوپلاسم و هسته به 3 گروه زیر تقسیم می شوند:
رنگ های اسیدی:
رنگ های اسیدی دارای بار منفی(آنیونی) بوده و فقط به قسمتی از سلول که دارای بار مثبت می باشند جذب می شود. از رنگ های این دسته می توان به سافرانین و فوشین اسیدی نام برد.
رنگ های بازی:
رنگ های بازی دارای بار مثبت(کاتیونی) بوده و با قسمتی از سلول مانند اسید نوکلیئک و پروتئین که دارای بار منفی می باشند پیوند تشکیل داده و باعث تغییر رنگ آن می گردد. از جمله این رنگ ها می توان کریستال ویوله و متیلن بلو اشاره نمود.
رنگ های خنثی:
رنگ های خنثی همان طور که از اسمشان مشخص است، فاقد بار مثبت و یا منفی بوده و برای رنگ آمیزی بخش هایی از نمونه که فاقد بار می باشد مورد استفاده قرار می گیرد.
انواع رنگ آمیزی
رنگ آمیزی ساده:
در روش رنگ آمیزی ساده تنها از یک محلول برای رنگ امیزی نمونه استفاده می شود. در این روش به دلیل ساده بودن رنگ امیزی تنها می توان یک دید کلی مانند شکل، اندازه و نحوه قرار گرفتن باکتری ها را بررسی نمود. از کیت های رنگ آمیزی این دسته می توان متیلن بلو را نام برد که بخش بازی ان باعث رنگ امیزی باکتری و بخش اسیدی ان باعث تغییر رنگ زمینه نمونه(مایعی که سلول ها در آن قرار دارند) می گردد.
رنگ آمیزی مرکب:
رنگ آمیزی مرکب طی چند مرحله با استفاده از چند محلول رنگ آمیزی انجام می گردد. از جمله رنگ امیزی های این دسته می توان به رنگ آمیزی گرم اشاره نمود. در رنگ آمیزی گرم ابتدا مقدار مناسبی از محلول کریستال ویوله را روی لام ریخته و پس از 30 تا 45 ثانیه آن را شست و شو می دهیم. در مرحله بعدی از محلول لوگول برای خنثی کردن پی اچ و تثبیت رنگ بنفش کریستال ویوله استفاده می شود. باکتری های گرم مثبت به دلیل ضخامت بیشتر لایه پپتیدوگلیکان و نداشتن چربی در سطح غشاء خارجی رنگ کریستال ویوله را در خود ذخیره می کنند. اما باکتری های گرم منفی به دلیل ضخمات کمتر لایه پپتیدوگلیکان هنگام شست و شو رنگ خود را از دست می دهند به همین دلیل نیز از محلولی به نام سافرانین برای رنگ آمیزی این دسته از باکتری ها در رنگ آمیزی گرم استفاده می شود. در پایان رنگ آمیزی گرم با کیت رنگ آمیزی، باکتری های گرم مثبت به رنگ آبی- بنفش و باکتری های گرم منفی به رنگ قرمز قابل مشاهده اند.
رنگ آمیزی اختصاصی:
در این روش از رنگ آمیزی مانند رنگ آمیزی مرکب از دو یا چند محلول استفاده می شود با این تفاوت که تنها بخش خاصی از نمونه رنگ شده و امکان بررسی تخصصی و دقیق تری از نمونه را فراهم می کند. از جمله کیت های رنگ آمیزی که در این دسته قرار می گیرند می توان به کیت رنگ آمیزی آلبرت که برای رنگ آمیزی گرانول های متاکروماتیک باکتری و یا کیت زیل نلسون که برای رنگ آمیزی باکتری هایی که به روش معمول رنگ نشده و نیاز به حرارت و زمان بیشتری برای رنگ آمیزی دارند اشاره نمود.
