مقدمه
الکل صنعتی یکی از پرکاربردترین مواد شیمیایی است که در صنایع مختلف و حتی در مصارف خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. الکل صنعتی، که معمولاً با نام متانول یا الکل چوب نیز شناخته می‌شود، نوعی الکل است که برای مصارف غیرخوراکی تولید می‌شود. برخلاف الکل طبی (اتانول) که برای ضدعفونی و مصارف پزشکی به‌کار می‌رود، الکل صنعتی حاوی مواد افزودنی سمی است که آن را برای نوشیدن غیرقابل استفاده می‌سازد. این مواد اغلب برای جلوگیری از سوءمصرف و کاهش مالیات بر محصولات الکلی به ترکیب اضافه می‌شوند. این الکل در گذشته از طریق تقطیر چوب بدست می‌آمد اما امروزه عمدتا از طریق سنتز شیمیایی (فرآیندهای صنعتی روی گاز طبیعی) انجام می‌گیرد و در غلظت‌های مختلفی مانند 70% یا 90% عرضه می‌شود.
ویژگی‌های الکل صنعتی
الکل صنعتی مایعی بی‌رنگ، فرّار و با بوی تند است که به‌سرعت تبخیر می‌شود. این ماده خاصیت ضدعفونی‌کنندگی دارد و می‌تواند بسیاری از باکتری‌ها و ویروس‌ها را از بین ببرد. همچنین به‌دلیل خاصیت حلالیت بالا، برای تمیز کردن سطوح چرب یا لکه‌دار نیز کاربرد دارد.
کاربردهای الکل صنعتی در منزل
با وجود سمی بودن، الکل صنعتی در بسیاری از فعالیت‌های خانگی کاربرد دارد، به شرط رعایت نکات ایمنی:
1. ضدعفونی ابزارها (با احتیاط)
در شرایط اضطراری، می‌توان از الکل صنعتی برای ضدعفونی ابزارهای فلزی استفاده کرد، اما به‌هیچ‌وجه نباید برای پوست یا زخم‌ها استفاده شود.
2. سوخت اجاق‌های الکلی
متانول به‌دلیل اشتعال‌پذیری بالا، در سوخت اجاق‌های کوچک مسافرتی (الکل‌سوزها) به‌کار می‌رود. این نوع اجاق‌ها معمولاً در سفر یا کمپینگ استفاده می‌شوند و متانول به‌صورت مایع، انرژی حرارتی لازم را فراهم می‌کند.
3. پاک‌کننده چربی و لکه‌ها
الکل صنعتی یکی از حلال‌های قوی برای از بین بردن لکه‌های چربی، جوهر و رنگ روی شیشه، پلاستیک، سرامیک یا فلز است. کافی است مقدار کمی از آن را روی پارچه تمیز بریزید و سطح موردنظر را پاک کنید.
4. حلال رنگ و چسب
در پروژه‌های هنری یا تعمیرات خانگی، الکل صنعتی می‌تواند به‌عنوان حلال رنگ‌های پایه الکلی یا چسب‌های خاص به‌کار رود.
5. رفع بوی بد سطوح یا کفش‌ها
خاصیت ضدباکتریایی الکل باعث می‌شود بوی نامطبوع کفش یا محیط‌های بسته کاهش یابد. اسپری کردن مقدار کمی الکل صنعتی در داخل کفش یا روی فرش می‌تواند بوی ناخوشایند را از بین ببرد.
6. کاربرد در صنایع دستی و هنری
بسیاری از افراد برای کارهای هنری مانند نقاشی با الکل، ساخت رزین، یا پاک‌کردن رنگ‌های اکریلیک از این ماده استفاده میکنند.
7. تمیز کردن قطعات الکترونیکی
با تبخیر سریع و عدم باقی‌ماندن رطوبت، الکل صنعتی گزینه‌ای مناسب برای تمیز کردن بردهای الکترونیکی، کیبورد، موس و موبایل است. البته باید از نوعی استفاده شود که فاقد آب باشد یا مقدار آب کمی داشته باشد (الکل خشک).
8. ضدیخ برای سیستم لوله‌کشی در زمستان
برخی از افراد از مخلوط الکل صنعتی و آب برای جلوگیری از یخ زدن لوله‌های آب در مکان‌هایی مانند ویلاها در فصل سرما استفاده میکنند. این یک کار تخصصی است و باید با احتیاط فراوان انجام شود، زیرا هم سمیت دارد و هم ممکن است به برخی از اجزای سیستم لوله‌کشی آسیب بزند.
نکات ایمنی در استفاده از الکل صنعتی
با وجود تمام کاربردهای مفید، باید توجه داشت که الکل صنعتی سمی و قابل اشتعال است. بنابراین هنگام استفاده:
• هرگز برای ضدعفونی بدن یا مصرف خوراکی استفاده نشود.
• دور از دسترس کودکان نگهداری شود.
• در محیط‌های دارای تهویه مناسب استفاده شود.
• از تماس مستقیم با پوست یا چشم جلوگیری شود.
• در ظروف دربسته و مقاوم به حرارت نگهداری شود.
• آن را دور از شعله، حرارت و منابع جرقه نگه دارید.
• از استنشاق بخارات آن خودداری کنید.
جایگزین ایمن‌تر
به طور کلی، استفاده از متانول در محیط خانه به دلیل خطرات بسیار بالای آن به هیچ وجه توصیه نمیشود. برای اکثر کارهای ضدعفونی، پاککنندگی و چربیزدایی در منزل، ایزوپروپیل الکل (الکل سفید ۷۰٪) یک جایگزین بسیار ایمن‌تر و مؤثرتر است. ایزوپروپیل الکل نیز اشتعال‌پذیر است و نیاز به رعایت نکات ایمنی دارد، اما سمیت آن به مراتب کمتر از متانول است.
جمع‌بندی
الکل صنعتی ماده‌ای چندمنظوره است که در بسیاری از کارهای روزمره منزل، از تمیزکاری تا از بین بردن بوها، می‌تواند بسیار مفید باشد. با این حال، به‌دلیل خاصیت سمی و اشتعال‌پذیری بالا، لازم است همیشه با احتیاط کامل و آگاهی از خطرات آن مورد استفاده قرار گیرد.
